یادگیری از راه آزمون و خطا

پنج سال پیش از پاولف، ادوارد لی ثورندایک (1)، روان شناس معروف آمریکایی یادگیری ابزاری خود را به نام یادگیری از راه آزمایش و خطا (2) مطرح می سازد. وی گربه ی گرسنه ای را در درون جعبه ی قفس مانندی به نام جعبه ی معما جای می دهد. این جعبه دارای یک در خروجی است که به وسیله ی اهرمی باز و بسته می شود. وقتی گربه را درون جعبه می گذارند حیوان برای رسیدن به غذا فعالیت می کند. پس از تلاش فراوان دست گربه به طور اتفاقی به میله ی اهرم برخورد می کند در باز می شود و گربه به سوی غذا هجوم می برد. اما پیش از رسیدن به غذا حیوان را می گیرند و به درون جعبه برمی گردانند. گربه دوباره تلاش را آغاز می کند و پس از مدتی کوشش بار دیگر در را باز می کند.
آزمایش ثورندایک با گربه چندین بار تکرار شد، در نتیجه مشاهده گردید که پیشرفت حیوان در یادگیری به گونه ای نوسانی کاهش می یابد، یعنی زمان یادگیری به تدریج، اما به گونه ای نامنظم کاهش می یابد (160، 90، 120، 80، 50، 60، 40، 20، 30، 15، 12، 8، 9، 6، 4 ثانیه) سرانجام پس از آزمایش و خطاهای مکرر گربه می آموزد چگونه در را باز کند.
مهمترین قانونهای یادگیری بر پایه ی آزمایش و خطا قانونهای گیرایی (3)، آمادگی (4) و تکرار (5) هستند. قانون گیرایی بر این اصل استوار است که موجود زنده هر پاسخی را که به خشنودی بینجامد یا آنکه نتیجه ی رضایت بخشی داشته باشد مایل به تکرار و آموختن آن است و از تکرار رفتارهایی که ناخشنودی او را فراهم می کنند دوری می جوید. در واقع قانون گیرایی همان چیزی است که سعدی می فرماید:
درس معلم ار بود زمزمه ی محبتی *** جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را
باید توجه داشت که در یادگیری بر پایه ی آزمایش و خطا، که بعدها به پیوندگرایی (6) عنوان گردید، اندیشه، یادآوری، استدلال، تصورات ذهنی و بینش جایی ندارند. آنچه در این نوع یادگیری مهم به نظر می رسد پیوندی است که میان محرک و پاسخ برقرار می شود و یادگیری به صورت فرایندی مکانیکی و موفقیت اتفاقی فقط بر اثر پاداش یا تکرار و آمادگی و به گونه ای نوسانی انجام می گیرد.

پی نوشت ها :

1. Thorndike, E. L.
2. trial and error
3. law of effect
4. law of readiness
5. law of repetition
6. bond connectionism

منبع مقاله :
پارسا، محمد؛ (1382)، بنیادهای روان شناسی، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم